Çiğdem Dürüşken - Roma'nın Gizem Dinleri

Roma'nın Gizem Dinleri

Çiğdem Dürüşken

Arkeoloji ve Sanat Yayınları

2000, İstanbul

ISBN: 975-6899-81-6

216 Sayfa

Roma'nın geleneksel tanrı inancı daha çok animist bir özellik taşır. "Numen" adı verilen kutsal ruhlar tarım ve aile yaşatısıyla  yakından ilgilidirler. Zamanla ev ve aile içinde gerçekleşen tapınımlar devlet dini aşamasına geldi. Böylece dinsel törenleri düzenleyecek olan kurumların  ve ruhban sınıfın doğuşu gerçekleşti. Devlet dininin oluşmasında İtalya'nın yerli inançları temel oluşturmuşsa da zaman içinde dışarıdan gelen kültlerde devlet dini içindeki yerini aldı. Özellikle Yunan dinin özelliklerinin benimsenmesiyle daha zengin  ve derin bir din yapısı ortaya çıktı. Daha önce tapınağa gereksinim duyulmazken Yunan dini ile birlikte gösterişli tapınaklar inşa edilmeye başlandı.

Roma'nın topraklarının gelişmesi ve bir imparatorluk haline gelmesiyle Romalıların birbirinden farklı kültür ve din ile tanışmalarıyla Roma'da klasik tapınımların yerini pekçok farklı kült almaya başladı. Bu kitapta bu kültler inceleniyor. Gizem dinleri denmesinin en önemli nedeni ise çoğunun devlet tarafından benimsenmeyerek gizli bir biçimde sürdürülmesi.

Kybele Gizem Dini: Romalılar II. Kartaca Savaşı sırasında Hannibal'in güçlü ordusuyla çarpışırken Sibylla (kehanetlerin olduğu bir kitap) kitaplarına danışmaya karar verirler. Kehanete göre Anadolu'da bulunan Phyrigia tanrıçası Magna Mater'in (Kybele- Kubaba) Roma'ya getirilmesi halinde savaşı Romalılar kazanacaktı. İ.Ö. 204 yılında görkemli bir tören ile Roma'ya getirildi. Kehanet gerçekleşti Roma Hannibal'i yendi ve böylece Kybele büyük bir saygınlık kazanarak tapınım görmeye başladı.

Bacchus (Dionysos) Gizem Dini: Roma'ya, Güney İtalya'nın Yunan kolonilerinden gelen kölelerin tanıttığı Bacchus tapınımı, devletin kontrolü dışında geliştiği için tehlikeli bir din olarak tanınır. Roma'nın eski kır tanrısı Liber Pater ile özdeşleştirilen Bacchus (Dionyssos) bağ, şarap tanrısıdır. Özellikle İ.Ö. 496 yılında yaşanan büyük kıtlıkta bir çözüm olarak rağbet görmüştür. Roma'da gizli kutlanan Bacchanalia törenlerinde şaraplar içilir, etler yenirdi. Ortaya çıkan sarhoşluğun da etkisiyle tüm kutsal değerler hiçe sayılır ve ilkel tüm iç güdüler ortaya çıkardı.

Ceres (Demeter) Gizem Dini: Yunan mitolojisinde buğday ve bereket tanrıçası olan Demeter ve kızı Persephone'nin Roma'daki karşılığı olan Ceres ve Proserpina ile ilgili bir gizem dinidir. Yine yukarıda belirtilen büyük kıtlık zamanında bu külte ilgi artmıştır. Ceres'in gizemleri kızının yeraltı tanrısı Hades tarafından kaçırılışı öyküsüne dayanır. Ceres'in yalvarması ağlaması sonucunda Zeus, Persephone'nin kışı Hades'in yanında diğer mevsimleri annesinin yanında geçirmesine karar verir. Persephone'nin yer altına inmesiyle doğanın ölümü başlar.

İsis Gizem Dini: Mısır'ın yaşam, bereket ve koruyucu tanrıçası İsis'in Roma tapınımının tarihi oldukca inişli çıkışlıdır. İlk olarak İ.Ö. 1. yüzyılın ilk yarısında Roma'ya girdi ve özellikle köleler arasında büyük bir taraftar topladı. Capitolium'da tanrıçanın heykelleri ve tapınakları yükseldi. Bir kurban töreni sırasında resmi yetkililerin İsis adına hiç bir şey yapmadıklarını öne süren taraftarlar törene müdahale etti. Bunun üzerine İsis'in tapınağı Senatus tarafından yıkıldı. İsis'e inanlar yılmadı ve yenisi inşa ettiler ancak bir süre sonra tekrar Senatus bu tapınağı da yıktı. Bu müdahaleler İsis'e inanların sayısını arttırdı. İ.Ö. 43 yılında Antonius, Lepidus ve Octavianus'tan oluşan üçlü yönetim İsis adına bir tapınak yaptırdı. Ancak Mısır ile Roma arasında gelişen siyasi gerginlik, kendisini "Yeni İsis" olarak tanımlayan Kleopatra'nın Antonius'a destek vermesi üzerine iyice tırmandı. Antonius ve Octavianus arasında yapılan Actium savaşı sonrasında Antonius yenilince Roma'da Mısır dinleri yasaklandı. Böylece İsis tapınımı gizli olarak yaşamaya başladı.

Mithras Gizem Dini: Hint-İran tanrısı olan Mithra "anlaşma ve dostluk" kavramlarının tanrısıdır.  İ.Ö. 15. yüzyılda tapınımına başlanan Mitras Pers inancından Güneş tanrısıdır ve kült güneş tapımına dayanır. Bunun yanında ışığın, savaşın, adaletin ve inancın da simgesidir.  Yunan dünyasında Helios (Güneş tanrısı), Roma'da Sol Invictus (yenilmez güneş) ile özdeşleşen Mithras genellikle insan biçiminde temsil edilir. İ.S. 2. yüzyılda Roma'da yayılmaya başlayarak kısa sürede büyük bir kitle tarafından benimsenmiştir. Fransız Tarihçi E. Renan'ın "Hıristiyanlık doğduğu yıllarda ölümcül bir hastalıkla engellenseydi bugün dünya Mithras dininde olurdu" sözü bu dinin ne kadar çok taraftar topladığını kanıtlar. Din özellikle Romalı askerler tarafından benimsenmiştir.  

Kitap mitolojiye ve dinler tarihine ilgi duyanların seveceği ve pekçok şey öğrenebileceği bir kitap. Ancak hiç mitoloji okumadıysanız bu kitap biraz ileri seviye olduğu için sıkabilir.